سرزمين اندلس

چکیده :

اندیشه تألیف این موضوع زمانی در فکرم شکل گرفت که احساس نمودم بررسی حرکت و جنبش ادبی زنان اندلس نیاز بیشتری به تحقیق و پژوهش دارد. بنابراین این موضوع یعنی «سروده­های زنان شاعر اندلس» را برای رساله خودانتخاب کردم.

این رسالة شامل بخش­های زیر است:

- بخش اول شامل شرایط جغرافیایی و تاریخی این سرزمین است.

- بخش دوم شامل شعر اندلسی، ویژگی­ها وتفاوت­های آن با شعر شرقی، فنون شعری از قبیل (وصف، غزل، فخر، مجون، حکمت، موشح و زجل و...) است.

- بخش سوم به پنج گفتار اختصاص دارد. در این بخش سعی شد تا جایگاه اجتماعی و فرهنگی زن در اندلس، زن و علوم گوناگون، نقش زن در ادبیات اندلس، زن و هنر و نقش زنان اندلس در سیاست رامعرفی کنم.

-بخش چهارم که مهمترین بخش این تحقیق را دربر می­گیرد به «بررسی سروده­های زنان شاعر اندلس» اختصاص دارد. در این بخش سعی کردم تعداد سی تن از زنان شاعر را که آزاد و یا کنیز بوده­اند معرفی ­کنم و این شاعران را برحسب قرونی که در آن می­زیسته­اند، دسته­بندی نمایم.

در بخش نتیجه­گیری هم به اغراض مختلف شعری از قبیل غزل، مدح، رثا، هجا، فخر، موشح و ... پرداختم.

از مجموعه شعر زنان اندلس به دست می­آید که بیشتر اشعارشان در زمینه غزل بوده است، که گاهی این غزل­ها عفیف و گاهی غیرعفیف بوده­اند.

برخی از آن نیز در سرودن مدح به شهرت رسیده­اند. چنانکه می­بینیم تعدادی از این زنان مدح رابه منظور تکسب، و برخی دیگر برای مدح و ستایش امرا و خلفا، و برخی دیگر از این شاعران که کنیز بوده­اند برای آزاد شدن سروده­اند. زنان شاعر اندلس در میدان هجا نیز کمتر از مردان نبوده­اند و هجای گزنده و زشت­تری نسبت به مردان سروده­اند. رثاء، که نوعي نوحه سرایی و گریه­و زاری است یکی دیگر از موضوعات شعری است که زنان اندلس به آن پرداخته، و در آن عواطف و احساسات زنان اندلسی را به تصویر کشیده­اند. برخی از اين زنان شاعر به اصل ونسب، زیبایی وخوش خطی خود افتخار کرده و اشعاری در زمینه فخر سروده­اند. آنان در سرودن موشح نیز چون مردان به رقابت پرداخته­اند واشعاری در این خصوص سروده­اند.

لازم به ذکر است که برخی از زنان شاعر اندلس در عرصه شاعری گوی سبقت رااز مردان ربوده­اند و در بسیاری از فنون شعری به مقام و درجات والایی رسیده­اند که دلالت بر طبع و ذوق فراوان شعری این شاعران دارد.

فهرست مطالب

مقدمه

بخش اول :

موقعيت جغرافيايي و تاريخي سرزمين اندلس

1-1 واژه‌ي اندلس  5-4

2-1 جغرافياي اندلس  5

3-1 نگرشي كوتاه به تاريخ اندلس  8-7

4-1 فتح اندلس به دست مسلمين  8

بخش دوم

1-2 شعراندلس  12

2-2 مراحل شعر اندلس  13

3-2 ويژگي‌هاي شعر اندلسي 17

4-2 مضامين شعري در اندلس  20

5-2 موشح و زجل  26

6-2 زجل در ادب اندلسي 29

بخش سوم

1-3 جايگاه اجتماعي و فرهنگي زن در اندلس  31

2-3 زن و علوم گوناگون  32

3-3 نقش زنان در ادبيات اندلس  38

4-3 زن و هنر  41

5-3 نقش زنان اندلس در سياست  45

بخش چهارم :

مشهورترين زنان شاعر اندلس

1-4 شاعر قرن دوم

حسانه التميميه  49

2-4 شاعران قرن‌هاي سوم و چهارم  55

قمر  56

عائشه بنت احمد القرطبيه  58

حفصه بنت حمدون الحجاريه  61

أنس القلوب  63

مريم بنت يعقوب الأنصاريه  67

3-4 شاعران قرن پنجم  70

الغسانيه البجانيه  71

زينت المريه  74

اعتماد الرميكيه  75

بشينه بنت المعتمد  78

العباديه  84

غايه المني  86

ام الكرام بنت المعتصم بن صمادح  88

أمه العزيز 90

صفيه بنت عبدالله الرّيي 92

ام العلا بنت يوسف  93

ولاده بنت المستكفي 96

مهجه بنت التياني القرطبيه  104

عتبه  105

4-4 شاعران قرن ششم و هفتم  106

حفصه بنت الحاج الركونيه  107

حمده بنت زياد بن بقي العوفي  118

نزهون بنت القلاعي غرناطيه  122

شلبيه الأندلسيه  129

هندكنيز أبي محمد عبدالله بن مسلمه الشاطبي  132

أسماء العامريه  133

أم الهناء بنت القاضي  134

قسمونه بنت اسماعيل اليهودي  135

ام السعد بنت عصام الحميري  137

سلمي بنت القراطيسي  138

كليد تمركز زنان شاعر اندلس  140

نتيجه گيري 142

فهرست منابع و مآخذ  148

چكيده عربي  156

چكيده انگليسي 157